نکات مهم در تغذیه وصبحانه دانش آموزان
نـکات مهم تـغذیه ای بـرای کودکان و دانـش آمـوزان
دختر سر از پانمی شناخت و در حالی که دفتر ریاضی اش را رو به مادر می گرفت گفت: "بازم امروز نمره خوب واست گرفتم مامان جون." آنگاه خود را در آغوش مادر انداخت و ادامه داد: " می دونم، به خاطر اینه که مامان گلم هر روز صبح زود از خواب بیدار می شه و برام صبحونه آماده می کنه."
و زن به این می اندیشید که سال قبل چقدر دخترش را به خاطر افت تحصیلی نصیحت می کرد؛ تا بعد از آن روز که معلم او را به مدرسه فراخوانده و پرسیده بود: "مینا جون صبحانه اش را کامل می خوره؟" گویی در آن لحظه آب سردی بر تن زن ریخته بودند؛ با شنیدن حرف های معلم درباره مزایای خوردن صبحانه به این فکر می کرد که اشتباه از خود او بوده که تنها به تهیه میان وعده ی غذایی برای زنگ تفریح مینا اکتفا می کرده و...
آری، همین صبحانه ای که شاید خیلی از مادرها نسبت به آن بی اعتنا باشند و گاهی کودک هم صبح زود به علت تعجیل برای از دست ندادن سرویس، دیر نرسیدن به مدرسه و به تبع آن اضطراب و بیاشتهایی رغبتی برای خوردنش ندارد؛ ممکن است عوارض جبران ناپذیری در طول سال تحصیلی برجسم، روح و حتی یادگیری کودک بگذارد. کسالت و خواب آلودگی، بدخلقی، بی علاقگی به فراگیری دروس و... همه از نکاتی است که تنها خوردن صبحانه می تواند راه گشای بهبود آن باشد. باید بدانیدکه رشد و نمو قدرت یادگیری بچهها تا حدود زیادی به وعده غذایی صبحانه وابسته است.
نخوردن صبحانه اثرات منفی بر یادگیری دانش آموزان برجای می گذارد و در نتیجه بر اثر مختل شدن فعالیت طبیعی مغز، یادگیری و تمرکز حواس کاهش می یابد. با حذف صبحانه وعده های غذایی مواد مغذی که در این وعده دریافت می شود، در وعده های دیگر جایگزین نخواهد شد و فرد را دچار کمبود کالری، ویتامین ها و املاح می کند. کمبودهای تغذیهای در سنین کودکی از جمله کمبود ریز مغذیها مانند آهن و روی میتواند منجر به کاهش قدرت قدرت یادگیری و افت تحصیلی در دانشآموزان شود. دانش آموزان درسنین رشد هستند و به همین دلیل برنامه غذایی روزانه آن ها باید به گونهای تنظیم شود که مواد مغذی مورد نیاز برای رشد جسمی و کارایی ذهنی تامین گردد.
بنابراین مدیریت زمان و تغذیهای یک دانش آموز به ویژه در مقاطع پایینتر در وهله اول وظیفه مادر است؛ والدین باید توجه داشته باشند که شام بچهها را زودتر بدهند. در بسیاری از مواقع مادر اصرار دارد کودک شام را در کنار پدر میل کند؛ و زمانی این اتفاق میافتد که دیگر خیلی دیر است و خانواده ساعت 10 یا 11 شب شام صرف میکنند! کودکی که غذای مفصلی خورده و دیر می خوابد، صبح که بیدار می شود سیر است و صبحانه نمیخورد.
مادر باید در ساعات اولیه شب، کنار بچهها شام بخورد تا کودک یاد بگیرد باید یک زمان و روند مشخصی برای غذا خوردن داشته باشد. زود شام خوردن باعث می گردد کودک زودتر به خواب رود و صبح ها هم کمی زودتر بیدارشود، درنتیجه حوصله و وقت بیشتری برای صرف صبحانه داشته باشد. کودکی که صبحانه نخورده به مدرسه میرود، همان ساعات اولیه صبح به میزان قابل توجهی دچار افت قند خون میشود.
با توجه به این که بیشترین زمان فعالیت ذهنی دانشآموزان و یادگیری مطالب درسی صبح است، نخوردن صبحانه سبب کاهش توان ذهنی شده، میزان یادگیری آن ها را به ویژه در درسهایی که به تفکر نیاز دارند، کاهش میدهد. کودکانی که صبحانه میخورند، حدود 20 تا 25 درصد انرژی روزانه خود را از طریق صبحانه تأمین میکنند؛ آنان در انجام تکالیف ریاضی کارایی بیشتری دارند و قدرت خلاقیت و ابتکارشان افزایش مییابد. چنین دانشآموزانی هیچ گاه دچار افت تحصیلی نمیشوند.
صبحانه کودکتان را جدی بگیرید
از دیرباز همه والدین فرزندان خود را به داشتن یک صبحانه سالم ترغیب می کردند. ولی واقعیت آن است که خیلی از کودکان و نیز پدر و مادرها به اهمیت صبحانه در تأمین سلامتی کودکان خود بی توجهند، بنابر تحقیقات انجام گرفته، تا ۴۰درصد کودکان وعده صبحانه را مصرف نمی کنند.
پس این تنها کودک شما نیست که این مشکل را دارد، در مورد اهمیت مصرف صبحانه و فواید آن مطالعات زیادی انجام گرفته است که خلاصه ای از نتایج آن از قرار زیر است:
مطالعه ای که اخیرا در آمریکا انجام شده است نشان می دهد، دانش آموزانی که قبل از شروع مدرسه صبحانه می خورند، در درس ریاضی و روخوانی نمره بالاتری کسب کرده، تمرکز بیشتری داشته و در ضمن کمتر به پزشک مدرسه مراجعه کرده اند و رفتار و خلق و خوی آنها بهتر از همکلاسی های آنان است که صبحانه صرف نکرده اند.
کودکانی که یک صبحانه سالم می خورند، قادرند نیازهای تغذیه ای روزانه خود را تأمین و وزن خود را کنترل کنند. این کودکان سطح کلسترول پایین تری داشته، کمتر از مدرسه غیبت دارند. احتمال این که کودکانی که صبحانه می خورند، غذاهایی با سطح مناسب از املاحی چون کلسیم، فسفر، منیزیم و ویتامین ها مانند ریبو فلاوین، ویتامین آ، ث، ب۱۲ و فولات دریافت کنند بیشتر از کودکانی است که وعده صبحانه را حذف می کنند.
مصرف نکردن صبحانه دلیل چاقی و لاغری کودکان: در کودکانی که کاهش وزن دارند با عدم مصرف صبحانه، نمی توانند میزان کالری از دست رفته را در وعده های دیگر جبران کنند و بعکس در مورد کودکانی که افزایش وزن دارند عدم مصرف صبحانه باعث پرخوری بیش از حد آنها در ساعات بعدی روز می شود.
بررسی ها نشان داد که با مصرف صبحانه، تمرکز فکری و قدرت مغزی هنگام صبح بهبود می یابد و اگر کودکان صبحانه را حذف کنند سطوح قند خونشان تا زمان ناهار افت پیدا خواهد کرد. این مشکل بویژه در عصر بیشتر خواهد بود و در نهایت باعث افت تحصیلی دانش آموزان می شود.
اهمیت دادن به صبحانه به معنای داشتن یک صبحانه مفصل با انواع مواد غذایی پرچرب بدان صورت که در بعضی از افراد چاق مفرط دیده می شود نمی باشد، بلکه انتظار آن است که ۱۵ تا ۲۰ درصد از انرژی دریافتی روزانه را هنگام صبحانه داشته باشید.
داشتن صبحانه به عنوان یک وعده غذایی اصلی از زمان کودکی باید مورد توجه قرارگیرد. گرچه مادران علت اصلی نخوردن صبحانه کودکان خود را بی میلی کودکان یا دیر شدن مدرسه آنان می دانند، در مورد عدم مصرف صبحانه کودکان مهم ترین دلیل اهمیت ندادن به صبحانه توسط والدین است. از طرف دیگر بسیاری از والدین که خود نیز شاغل هستند وقت کافی برای تهیه صبحانه ندارند. اتفاقا تهیه صبحانه از آنجا که تنوع سایر وعده های غذایی را ندارد ساده تر از تهیه سایر وعده های غذایی است اگر بدان توجه شود.
بهترین صبحانه برای دانش آموزان
تنوع در مواد صبحانه سبب جلب کودک به مصرف صبحانه می شود و این روش در سنین بالاتر هم رغبت افراد را به صرف صبحانه افزایش می دهد. نان به عنوان منبع تامین انرژی؛ عدسی، پنیر یا تخم مرغ به عنوان یک منبع پروتئین و شیر برای تامین پروتئین، کلسیم، فسفر و بعضی از انواع ویتامین های گروه B و ویتامین A است که در وعده صبحانه دانش آموزان، باید گنجانیده شود.
یک واحد پروتئین، در وعده غذایی صبحانه به منظور تأمین سوخت مورد نیاز بدن تأمین می گردد، که منبع پروتئین عمدتا در گروه لبنیات وجود دارد. پنیر، پروتئین مرغوب و با مقدار مناسب دارد. با این که تخم مرغ حاوی کلسترول است اما مواد مغذی فراوانی در آن مانند ویتامین ب، فسفر، گوگرد و ... نیز وجود دارد.
مصرف کره نیز به شرط رعایت تعادل و نداشتن اضافه وزن مانعی ندارد. کره همراه مربا، عسل و خرما بخشی از انرژی مورد نیاز روزانه را تامین می نماید؛ کره منبع خوبی از ویتامین های محلول در چربی مانند ویتامین A و D است. کره بادام زمینی نیز از نظر میزان پروتئین و کالری غنی است. استفاده از انواع آب میوه طبیعی در کنار این موارد می تواند به تغییر ذائقه در زمان صرف غذا و افزایش تمایل به صرف صبحانه کمک کند. در نتیجه یک صبحانه کامل میتواند شامل نان یا غلات آماده صبحانه، یک لیوان شیر، تکه کوچکی پنیر یا کمی کره و یک قاشق کوچک مربا یا عسل و یک فنجان چای باشد.
در نهایت مادران باید این نکات را رعایت کنند :
- صبحانه را برای کودک جذاب نمایید؛ سعی کنید او را زودتر از خواب بیدار سازید تا زمان کافی برای خوردن صبحانه داشته باشد. کودکان از اینکه لیوان و فنجان مخصوص خود را داشته باشند، خوشحال می شوند. آن ها از این که نان تزیین شده ای را با مقداری پنیر می خورند لذت می برند.
- به کودک اجازه دهید تا در برنامه ریزی صبحانه کمکتان کند؛ اگر به او اجازه دهید که در تنظیم برنامه هفتگی صبحانه کمک کند و در خریدن لوازم صبحانه شما را همراهی نماید، با علاقه بیشتری سر میز حاضر می شود. در نوع غذاها تنوع داشته باشید و هرچند وقت یکبار خوردنی های جدیدی را به برنامه صبحانه اضافه کنید.
- هنگام صرف صبحانه با کودک همراه باشید؛ حتی کودکان بزرگتر نیز دوست دارند همراهی داشته باشند. اگر در آن لحظه اشتهای خوردن صبحانه را ندارید لااقل هنگامی که کودک صبحانه می خورد کنار او سر سفره بنشینید. حضور خانواده در کنار کودک به هنگام صرف غذا عامل مهمی برای راغب شدن وی به صرف غذا است. تجربه ثابت کرده جمع خانوادگی و احساس آرامش حاصل از قرار گرفتن در کنار خانواده میتواند فاکتور مهمی برای برگشتن علاقه و انگیزه کودک به خوردن صبحانه شود. در نتیجه محیط اجتماعی تأثیر بسزایی در میزان اشتهای کودکان دارد.
رابطه صبحانه و قدرت یادگیری کودکان
صبحانه کافی و مناسب قدرت یادگیری کودکان را بالا می برد. افزایش نسبی قند خون بدنبال صرف صبحانه موجب بهبود عملکرد مغز و تامین انرژی لازم برای فعالیت روزانه می شود. در حالیکه نخوردن صبحانه اثرات منفی بر یادگیری دانش آموزان برجای گذاشته و در نتیجه بر اثر مختل شدن فعالیت طبیعی مغز، یادگیری و تمرکز حواس کاهش می یابد. کودکانی که از خوردن صبحانه امتناع می ورزند، در انجام تکالیف ریاضی کارایی کمتری داشته و قدرت خلاقیت و ابتکار آن ها کاهش می یابد.
با حذف صبحانه وعده های غذایی مواد مغذی که در این وعده دریافت می شود، در وعده های دیگر جایگزین نخواهد شد و فرد را دچار کمبود کالری، ویتامین ها و املاح می کند. در وعده صبحانه دانش آموزان، نان به عنوان منبع تامین انرژی، پنیر یا تخم مرغ به عنوان یک منبع پروتئین و شیر برای تامین پروتئین و کلسیم باید گنجانیده شود.
کره همراه با مربا یا عسل و یا خرما بخشی از انرژی مورد نیاز روزانه را تامین می کند، علاوه بر آن کره منبع خوبی از ویتامینهای محلول در چربی مانند ویتامین A و D است. البته شیر اهمیت خاصی در رژیم غذایی دانش آموزان دارد. شیر حاوی مواد مغذی مهم از جمله پروتئین، کلسیم، فسفر و بعضی از انواع ویتامین های گروه B و ویتامین A است که به خانواده ها توصیه می شود حتی الامکان از شیرهای پاستوریزه کم چربی استفاده کنند.
به والدین توصیه می شود که صبحانه را به عنوان یک وعده غذایی مهم تلقی کنند و همگی به دور یک سفره به صرف صبحانه بپردازند تا تشویقی برای کودکان باشد. حتی الامکان شام در ساعات ابتدای شب صرف شود و کودکان زودتر بخوابند تا صبح برای صرف صبحانه اشتهای لازم را پیدا کنند.
تنوع در مواد صبحانه سبب جلب کودکان و نوجوانان به مصرف صبحانه می شود و این روش در سنین بالاتر هم رغبت افراد را به صرف صبحانه افزایش می دهد. استفاده از انواع آب میوه طبیعی در کنار صبحانه می تواند به تغییر ذائقه در زمان صرف غذا و افزایش تمایل به صرف صبحانه کمک کند.
کودکان را برای صبحانه سر شوق بیاورید
شکل صبحانه خوردن کودکان را باید برحسب شخصیت آنها چید. بیدار کردن کودکان و نشاندن سریع آنها سر سفره باعث می شود کودکان میل به خوردن صبحانه پیدا نکنند. توصیه ما این است که در عادت کودک به صبحانه خوردن یک سری تغییرات مثبت ایجاد کنید؛ مثلا شب ها کمی زودتر کودکان را بخوابانید تا صبح راحت تر و زودتر از خواب برخیزند. یک ورزش صبحگاهی کوچک قبل از خوردن صبحانه و بعد، یک مراسم جالب برای صبحانه خوردن می تواند میل کودکان را افزایش دهد.
القای عجله در خوردن صبحانه به کودکان می تواند سبب طفره رفتن آنها از صبحانه خوردن شود. اگر دچار چنین مشکلی هستید، نگران نباشید و کودک را مجبور به خوردن صبحانه نکنید. اجازه بدهید یک تا دو ساعت بعد از بیدار شدن و هر وقت که کودک میل داشت، در مدرسه یا مهدکودک، صبحانه اش را بخورد.
شکل صبحانه، حتی شکل و رنگ ظرف ها می تواند در سر ذوق آمدن کودکان برای خوردن صبحانه موثر باشد. اگر کودک شما تمایلی به خوردن صبحانه از خود نشان نمی دهد، می توانید خیار، گوجه، تخم مرغ یا پوره را به شکل حیوانات تزیین کرده و با حالت دل انگیز همراه با تعریف داستان او را تشویق به خوردن آنها کنید.
در کنار این نوع صبحانه در بازار، غلات آماده ای هم وجود دارد که تبلیغات آنها و عکس روی بسته آنها گاهی کودکان را به سمت مصرف آنها سوق می دهد. در رابطه با نوع کیفیت این نوع غلات بهتر است با متخصصان تغذیه مشورت کنید. از نظر روانی نیز استفاده از آنها اگرچه با فرهنگ ایرانی همراه نیست اما مشکلی ایجاد نمی کند.
رابطه ی تغذیه و اعتماد به نفس در کودکان
آیا می دانید تغذیه تاثیر بسیار مهمی در اعتماد به نفس کودکان دارد ؟
یک متخصص تغذیه گفت: سوءتغذیه موجب بروز اختلالات رفتاری، افزایش ابتلا به عفونتها، از دست دادن اعتماد به نفس و انزواطلبی در كودكان میشود. وی گفت: كمبودهای تغذیهای در كودكان از رشد بالقوه آنها جلوگیری میكند.
كمبودهای تغذیهای موجب كاهش سرعت رشد جسمی، لطمه دیدن نمو بدنی، و كم شدن توانمندی ذهنی كودك میشود. هنوز گروهی از كودكان ایرانی از كوتاهی قد، لاغری و ضعف رنج میبرند. ایشان افزود: اغلب این كمبودهای تغذیهای، بیش از اینكه با نداشتن امكان تهیه غذا مربوط باشند، با بی اطلاعی از ارزش تغذیهای مواد غذایی مختلف مرتبط هستند.
از پیامدهای دریافت ناكافی غذا میتوان به كارآیی جسمی و ذهنی پائین، كه به افت تحصیلی و ضعف جسمی منجر میشود، كافی نبودن سلامت استخوانها كه گاه به بدشكلی اندام و اغلب به كوتاهی قد میانجامد، كندی بهبود جراحات، زود به زود بیمار شدن و خیلی دیر بهبودی یافتن از بیماریها، نامرتبی دوران ماهانه در دختران، بی حس و حالی، از حال رفتن، خواب آلودگی اشاره كرد.
وی اضافه كرد: افزایش بروز اختلالات سلامت، افزایش ابتلا به عفونتها، افزایش مرگ و میر، خستگی، بیحالی، بیتفاوتی، اختلالات شنوایی و بینایی، كاهش ضریب هوشی و اختلالات رفتاری، از دست دادن اعتماد به نفس، انزواطلبی، كاهش مهارت فنی، كاهش موفقیت تحصیلی و همچنین ضعف در كسب مهارتهای شغلی آینده، كاهش ظرفیت كاری و كاهش درآمد جامعه در آینده، افزایش هزینه مراقبتهای بهداشتی از دیگر عوارض كمبود تغذیه در كودكان است.
پنج غذايی كه باعث افزايش هوش كودكان میشود
محققان آمریكایی به این نتیجه دست یافتند كه مصرف پنج ماده غذایی میتواند باعث افزایش هوش كودكان شود.
اولین ماده غذایی ماهی سالمون (ماهی آزاد) است. این ماهی منبع غنی از پروتئین و اسیدهای چرب چون امگا 3 است. این مواد میتوانند سیستم عصبی را تقویت كنند.
دومین ماده غذایی سیب زمینی شیرین است. بهتر آن است كه ابتدا سیبزمینی را به ورقههای نازك بریده و با دارچین آن را دودی كنید. این ماده غذایی سرشار از آنتی اكسیدان و ویتامین آ است و میتواند با فعال كردن عصبها، قدرت تفكر را بالا ببرد.
سومین ماده غذایی تخم مرغ است. بهتر است روز را با تهیه املت خوشمزه با تخممرغهای تازه آغاز كنید. تخم مرغهای خانگی منبع غنی از چولاین كه باعث گسترش فعالیت مغزی و حافظه میشود، هستند و برای كودكان بسیار مفید است. چولاین نوعی ویتامین حلال در آب بوده و جزو گروه ویتامینهای ب است.
چهارمین مواد غذایی مفید و مغذی برای كودكان، توت فرنگی و قره قاط هستند. میتوانید با مخلوط كردن این میوهها با ماست، یك دسر خوشمزه برای كودكان تهیه كنید. این میوهها سرشار از آنتی اكسیدان هستند كه ادراك، حافظه و ارتباط ذهنی را در كودك تقویت كرده و باعث رشد فكری و قدرت تمركز میشود.
پنجمین ماده مغذی برای كودكان حبوبات است. حبوباتی چون لوبیا چیتی، لوبیا قرمز، عدس، لپه و سایر حبوبات منبع غنی از اسیدهای چرب امگا 3 هستند كه باعث خونسازی در رگها و تقویت سلولهای عصبی میشوند. میتوانید از این حبوبات در سالاد، سوپ و یا آشهای مختلف استفاده كنید.
نویسنده : بهروز آیرملوی
آموزگار مجتمع آموزشی 22 بهمن آنکارا
